Żeby należycie ocenić projekt, trzeba umieścić go w kontekście zmienianej ustawy, ale także w kontekście systemu prawa pracy.

W pierwszej kolejności należy odpowiedzieć na pytania:
1. Co reguluje ustawa?
2. Kogo dotyczy?
3. Jak reguluje?
4. Jakie zmiany ma wprowadzić nowelizacja w powyższych zakresach?

Ad 1. Ustawa z 2009 r. o praktykach absolwenckich stanowić miała ułatwienie w stosunku do ustawy o promocji zatrudnienia I instytucjach rynku pracy z 2004 r., która regulowała STAŻE ABSOLWENCKIE z Urzędów Pracy. Praktyki miały za cel ułatwić absolwentom zdobycie umiejętności praktycznych obsługi sprzętu biurowego, jak faks czy ksero, którego nie ma w domu, szkole, ani na uczelni (rok 2009). Ustawa stanowić miała ułatwienie wobec skomplikowanych wówczas procedur w Urzędach Pracy i zgłoszeń do ZUSu, których nie ma przy umowie o praktyki.

Ad 2. Ustawa dotyczy absolwentów gimnazjów, ośmioletnich szkół podstawowych, co stanowi ograniczenie dolne, a górną granicą jest wiek 30 lat. Innym ograniczeniem jest trwania takiej umowy, tj. max 3 miesiące u jednego podmiotu.

Ad 3. Praktyka miała zapewnić absolwentowi nabycie umiejętności potrzebnych do wykonywania pracy. Jednak ustawa nie zawiera szczegółowych informacji o zakresie obowiązków w umowie. Ponadto ustawa wyłącza ten rodzaj umów spod ubezpieczeń społecznych, w tym spod ubezpieczenia chorobowego, a także wyłącza spod regulacji Kodeksu pracy z pewnymi wyjątkami - jak zakaz wykonywania prac szczególnie niebezpiecznych i zakaz dyskryminacji. Ustawa przewiduje, że praktyka może być odpłatna lub bezpłatna, a także różnicuje okresy wypowiedzenia w zależności od odpłatności umowy.

Ad 4. Najgłośniejszą zmianą jest wprowadzenie obowiązku odpłatności, oparcie odpłatności o stawkę godzinową, a także odpowiednie stosowanie przepisów Kodeksu pracy do umów. Dodatkowo wprowadzono zakaz stosowania umów o praktyki do prac sezonowych, a rozszerzono zakres regulacji na praktyki studenckie.

Proponowana zmiana, chociaż wyznacza dobry kierunek, to pomija całkowicie kontekst systemowy, w jakim funkcjonuje — pomocniczości w stosunku do ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, oraz ustawy podważającej zatrudnienie pracownicze i ochronę ubezpieczeniową absolwentów.

Jedyną bezdyskusyjnie pozytywną zmianą jest wprowadzenie obowiązku odpłatności za praktyki.

Niezrozumiałe dla nas jest zastosowanie do umów o praktykę absolwencką stawki godzinowej, która jest charakterystyczna dla pozapracowniczego zatrudnienia, w szczególności w sytuacji, gdy do umowy o praktykę absolwencką mają mieć odpowiednio zastosowanie przepisy Kodeksu pracy. Wprowadzenia zakazu wykonywania prac sezonowych na podstawie umowy o praktykę stanowi regulację, która odnosi się do kwestii zatrudniania cudzoziemców, a nie zatrudnienia w ogóle. Brak jasnego zdefiniowania czy chodzi o pracę sezonową cudzoziemców, czy innego rodzaju prace o charakterze sezonowym, uniemożliwia ocenę zasadności regulacji. Pracą zależną od pory roku może być tak praca przy zbiorach, do której stosowanie umowy o praktyki byłoby sprzeczne z celem umowy „nabycie praktycznych umiejętności”, która wynika z wiedzy teoretycznej, ale również praca np. w placówkach/muzeach etnograficznych, która może być sezonowa i jednocześnie może wymagać praktycznego stosowania wiedzy praktycznej.

Odpowiednie stosowanie wobec umów o praktyki przepisów Kodeksu pracy stanowi w naszej ocenie błędną koncepcję - jednostronnego uelastyczniania zatrudnienia, z którego czerpią korzyści wyłącznie pracodawcy. W ustawie pozostawione zostały — brak oskładkowania umów o praktyki, krótki, siedmiodniowego okres wypowiedzenia, a także wystawianie zaświadczeń o nabytych umiejętnościach (co stanowi substytut świadectw pracy), a tym samym pozbawia się absolwentów wielu gwarancji wynikających z Kodeksu pracy. Tym bardziej razi stosowanie tych regulacji do umów o praktyki studenckie.

Umowa o pracę w zakresie zatrudnienia absolwentów i studentów wymaga racjonalnej regulacji, która przede wszystkim zaadresuje potrzeby i zdefiniuje różnice charakterystyczne dla obydwu typów zatrudnienia, m.in. w zakresie podporządkowania pracowniczego (konieczność dostosowania pracodawcy do planów zajęć), zakresu wykonywanych czynności (nietrywialnego wykonywania obsługi urządzeń biurowych czy kuchennych, ale merytorycznego stosowania zdobytej wiedzy teoretycznej do czynności asystenckich), poznania i zrozumienia funkcjonowania zakładów pracy i życia załogi, czy wreszcie realizować edukacyjną w zakresie posiadanych praw. Tego brakuje w projekcie — spojrzenia systemowego i czerpania z umowy o pracę dla osób młodocianych, która jest uregulowana w Kodeksie pracy.

Negatywnie oceniamy utrzymanie neoliberalnego tworu, jakim jest ustawa o praktykach absolwenckich, a także bezrozumnego wtłoczenia w zakres jej regulacji praktyk studenckich, czym utrzymywany jest dualizm możliwości zatrudnienia — na podstawie prawdziwej umowy o pracę oraz na podstawie umowy o praktyki absolwenckie, która nawet po projektowanej zmianie stanowi przykład zatrudnienia śmieciowego. Racjonalnym rozwiązaniem byłoby uchylenie w całości ustawy o praktykach absolwenckich i utworzenie w Kodeksie pracy osobnego działu, który kompleksowo regulowałby kwestię zatrudnienia studenckiego. W naszej ocenie nic nie stoi na przeszkodzie, żeby absolwenci otrzymywali zwykle umowy o pracę, a studenci byli zatrudniani na podstawie umów o pracę w celu realizacji obowiązkowych praktyk lub zatrudnienia obok studiów.

Uśmieciowienie zatrudnienia nie ma ceny, a złe regulacje zostają na lata, niszcząc szanse na godne zatrudnienie kolejnych roczników studentów i absolwentów. Doceniamy złożony projekt ustawy, jednak ma on wymiar wyłącznie kiełbasy wyborczej, której zawartość mięsa ustępuje tłuszczowi i wypełniaczom.

Projekt ustawy: https://orka.sejm.gov.pl/Druki9ka.nsf/Projekty/9-020-1251-2023/$file/9-020-1251-2023.pdf