Uprawnienia do wykonywania pracy operatora, sygnalisty i hakowego

W zakresie uprawnień niezbędnych do wykonywania pracy operatora, sygnalisty i hakowego, Rozporządzenie nie wprowadza żadnych zmian, a jedynie potwierdza dotychczasowe zasady (§3 i §4). Osoba wykonująca zawód operatora musi mieć ukończone 18 lat, posiadać zaświadczenie kwalifikacyjne do obsługi żurawia wydane przez Urząd Dozoru Technicznego i orzeczenie lekarskie potwierdzające brak przeciwwskazań zdrowotnych do wykonywania pracy na tym stanowisku. Sygnaliści i hakowi muszą mieć ukończone 18 lat i posiadać orzeczenie lekarskie.

Przygotowanie do pracy

Zgodnie z §5 Rozporządzenia przed rozpoczęciem pracy obowiązkiem pracodawcy jest zapewnić operatorom, sygnalistom i hakowym do stałego korzystania wszystkie instrukcje wynikające z przepisów BHP, instrukcję bezpieczeństwa prac transportowych i instrukcję ewakuacji z kabiny żurawia (tę ostatnią tylko dla operatora). Instrukcje te muszą być dostępne dla pracowników przez cały czas wykonywania pracy.

Żuraw musi być sprawny i posiadać aktualną decyzję zezwalającą na jego eksploatację wydaną przez Urząd Dozoru Technicznego (§11). Operator przed rozpoczęciem pracy musi zapoznać się z książką dyżurów żurawia (§14). Jeżeli przy pomocy żurawia mają być przemieszczane osoby, to zarówno operator, sygnalista i hakowy muszą zapoznać się z tzw. warunkami eksploatacji i potwierdzić zapoznanie się z przepisami poprzez podpis na karcie podpisów warunków (§15).

Czas pracy

Zgodnie z §19 Rozporządzenia, operatorzy nie mogą pracować dłużej niż 8 godz. na dobę (niezależnie od tego, czy przysługiwałoby za nie dodatkowe wynagrodzenie i niezależnie od treści zawartej umowy, czy poleceń kierownika budowy bądź przełożonego). Do czasu pracy wlicza się czas potrzebny na wejście i zejście na żuraw. W praktyce znaczy to, że czas pracy operatora zaczyna się od rozpoczęcia wchodzenia na wierzę żurawia, a kończy się wraz z zejściem z wierzy. Rozporządzenie nie precyzuje w jakie dni tygodnia dopuszczalna jest praca operatora, ile wynosi tygodniowy czas pracy oraz jaka jest stawka wynagrodzenia za pracę w soboty, niedziele i święta – w tym zakresie wszystko zależy od treści umowy na podstawie której świadczona jest praca.

Pracodawca ma obowiązek dokładnie ewidencjonować czas pracy w książce dyżurów, prowadzonej dla każdego żurawia. Godzinę rozpoczęcia i zakończenia pracy wpisuje do książki operator i potwierdza własnym podpisem.

Temperatury, hałas i warunki pogodowe (§11)

Od 2019 r. niedopuszczalne jest obsługiwanie żurawia, jeżeli temperatura w kabinie żurawia jest niższa niż 18 C albo wyższa niż 28 C. Obsługa żurawia jest również niemożliwa jeżeli poziom hałasu w kabinie przekracza 80 decybeli.

Jeżeli chodzi o wiatr i warunki pogodowe, to zabronione jest:
- obsługiwanie żurawia w warunkach atmosferycznych ograniczających widoczność;
- obsługiwanie żurawia o zmroku i w nocy jeżeli nie zostało zapewnione odpowiednie oświetlenie;
- obsługiwanie żurawia w czasie wyładowań atmosferycznych (burz z piorunami);
- transportowanie ładunków wielowymiarowych jeżeli prędkość wiatru przekracza w porywach 10 metrów / sekundę;
- transportowanie ładunków innych niż wielkowymiarowe, jeżeli prędkość wiatru przekracza w porywach 15 metrów / sekundę.

UWAGA! Jest możliwe obsługiwanie żurawia, gdy wiatr jest większy niż 10 / 15 metrów na sekundę, ale tylko w sytuacji, gdy producent w instrukcji obsługi maszyny wskaże wyraźnie, że jest możliwe obsługiwanie żurawia przy większych prędkościach wiatru.

Inne czynności zabronione

Poza wyżej opisanymi zasadami pracy, Rozporządzenia zakazuje także:
- wykonywania przez jedną osobę jednocześnie pracy operatora, sygnalisty i hakowego (§6),
- zmienianie ustawień elementów zabezpieczających żurawia i dokonywanie przeróbek części składowych żurawia (§ 11 ust. 1 pkt 3 i 4);
- podnoszenie ładunków o masie przekraczającej dopuszczalny udźwig żurawia (§ 11 ust. 1 pkt 10);
- obsługiwanie żurawia przy wyłączonych ogranicznikach obciążenia (§ 11 ust. 1 pkt 11);
- obsługiwanie żurawia w przypadku, gdy komunikacja z sygnalistą nie jest możliwa (§ 11 ust. 1 pkt. 12);
- pozostawianie po zakończonej pracy zawieszonych na haku żurawia ładunków, zawiesi i innego osprzętu (§ 11 ust. 1 pkt. 16);
- zrzucanie jakichkolwiek przedmiotów z żurawia (§ 11 ust. 1 pkt. 17);
- przeciąganie przez żuraw ładunków spoczywających na podłożu (§ 11 ust. 1 pkt. 18);
- podnoszenie i wyrywanie przez żuraw ładunków i przedmiotów połączonych trwale z podłożem lub do niego przymarzniętych (§ 11 ust. 1 pkt. 19);
- wykonywania prac naprawczych lub konserwacyjnych (z wyjątkiem smarowania lin) podczas obsługiwania żurawia, gdy włączone jest zasilanie (§ 18)

Książka dyżurów żurawia

Dla każdego żurawia pracodawca ma obowiązek prowadzić książkę dyżurów (§ 14). Książka dyżurów zawiera następujące informacje:
1) imię i nazwisko operatora żurawia,
2) datę oraz godzinę rozpoczęcia i zakończenia obsługi żurawia przez operatora żurawia,
3) o stanie technicznym żurawia i jego urządzeń,
4) dotyczące czynności, przy których operator powstrzymał się od wykonywania pracy żurawiem,
5) o przemieszczaniu osób przy użyciu żurawia,
6) o przemieszczaniu ładunku przy użyciu więcej niż jednego żurawia
Informacje te są wpisywane przez operatora i potwierdzane jego podpisem.

Wyposażenie żurawia i oświetlenie terenu pracy

Od 15 maja 2019 r. każdy żuraw musi być wyposażony w (§20):
1) urządzenie komunikacyjne umożliwiające operatorowi żurawia łączność z sygnalistą i innymi operatorami;
2) sygnalizator dźwiękowy przeznaczony do ostrzegania przed zagrożeniami związanymi z przemieszczaniem ładunku, słyszalny na terenie, na którym wykonywane są prace związane z wykorzystaniem żurawia;
3) diagram udźwigu;
4) urządzenie umożliwiające odczytanie wartości temperatury w kabinie;
5) urządzenie umożliwiające odczytanie prędkości wiatru mierzonej na wysokości wysięgnika;
6) środki gaśnicze i środki przeznaczone do udzielania pierwszej pomocy.

W warunkach słabej widoczności, na terenie pracy żurawia muszą zostać umieszczone (§21):
1) oświetlenie rozmieszczone w sposób niepowodujący oślepienia osób obsługujących żurawie;
2) oświetlenie zapewniające właściwą widoczność operatorowi żurawia w każdym punkcie poboru ładunku;
3) światła obrysowe określające położenie skrajnych elementów żurawia.

Od 15 listopada 2019 r. na żurawiach wyższych niż 80 metrów musi być zainstalowana winda lub inne urządzenie ułatwiające wejście na maszynę (§22). Rolę takiego urządzenia może spełniać pomost łączący żuraw z budynkiem, o ile zostanie zainstalowany na wysokości 80 metrów.

Przy wejściu na żuraw musi być umieszczony napis ostrzegawczy „Osobom nieupoważnionym wstęp wzbroniony” (§24)

Obowiązek odmowy pracy gdy zagrożone jest życie, zdrowie, środowisko lub łamane są przepisy BHP

Operator, sygnalista i hakowy mają obowiązek odmawiać wykonywania poleceń, które naruszają przepisy rozporządzenia (§11 ust. 2) – w takiej sytuacji muszą oni powiadomić pracodawcę lub osobę kierującą pracownikami na danym terenie o powodach odmowy wykonania polecenia oraz dokonać stosownego wpisu w książce dyżurów. Dodatkowo, operator ma obowiązek przerwać pracę, jeżeli jego zdaniem użycie maszyny stwarza niebezpieczeństwo dla życia, zdrowia, mienia lub środowiska (§12) lub jeżeli dostrzeże usterki, brak osłon i zabezpieczeń urządzeń albo niewłaściwe działanie urządzeń (§13). Wtedy także obowiązkiem operatora jest dokonanie odpowiedniego wpisu w książce dyżurów. Jeżeli operator stwierdzi, że mają miejsce wyżej opisane zagrożenia i nie ma możliwości opuszczenia ładunku, to miejsce bezpośrednio pod nim odgradza się w sposób uniemożliwiający wejście w strefę zagrożenia.

Wznowienie pracy jest możliwe dopiero po zakończeniu napraw oraz gdy operator otrzyma polecenie powrotu do pracy od osoby kierującej pracownikami na danym terenie (§13 ust. 3).

Konsekwencje naruszenia przepisów rozporządzenia

W przypadku stwierdzenia naruszenia przepisów zawartych w rozporządzeniu, operatorzy, jak i związki zawodowe mają możliwość zgłaszania tych naruszeń do Państwowej Inspekcji Pracy. Do tej pory, w kwestiach takich jak czas pracy, czy minimalna i maksymalna temperatura w kabinach, Inspekcja niewiele mogła zrobić ze względu na brak obowiązujących przepisów regulujących te kwestie.

Od wejścia w życie Rozporządzenia, to się jednak zmieni. Inspekcja Pracy, jeżeli otrzyma skargę dotyczącą nieprzestrzegania zasad BHP na budowie, będzie zobowiązana do podjęcia interwencji, ponieważ zgodnie z art. 10 ust. 2 Ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy: "Do zadań Państwowej Inspekcji Pracy należy ponadto nadzór i kontrola zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy […] osobom fizycznym wykonującym pracę na innej podstawie niż stosunek pracy oraz osobom wykonującym na własny rachunek działalność gospodarczą w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę lub przedsiębiorcę, niebędącego pracodawcą, na rzecz którego taka praca jest świadczona”. Inspekcja nie będzie mogła więc odmówić interwencji, powołując się na fakt, że operatorzy, sygnaliści, czy hakowi nie mają umów o pracę.

Co grozi pracodawcom (i osobom kierującym budowami), jeżeli nie będą przestrzegać Rozporządzenia? Inspekcja Pracy dysponuje następującymi środkami (art. 11 Ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy):
- może nakazać pracodawcy usunięcie wykrytych naruszeń w ustalonym terminie;
- może nakazać przerwanie prac i eksploatacji maszyn, gdy stwierdzi zagrożenie zdrowia lub życia;
- może nałożyć na pracodawcę mandat za każde stwierdzone wykroczenie w wysokości do 2 000 zł;
- może skierować do sądu wniosek o ukaranie pracodawcy (jeśli ten odmówił przyjęcia mandatu lub gdy wykroczenia popełniono umyślnie, skutkują one bezpośrednim zagrożeniem dla zdrowia i życia lub rażąco naruszają prawa pracownika) - sąd orzeka wtedy o grzywnie w wysokości od 1 000 do 30 000 zł (art. 281-283 Kodeksu pracy).

Małopolska Komisja Operatorów Żurawi Wieżowych OZZ IP

Małopolska Komisja Operatorów Żurawi Wieżowych OZZ Inicjatywa Pracownicza działa od 2015 roku i zrzesza ponad 70 operatorów z Krakowa oraz województwa małopolskiego. Komisja brała aktywny udział w tworzeniu obecnego rozporządzenia oraz w wielu innych inicjatywach zmierzających do poprawy warunków pracy operatorów.

E-mail: operatorzy.zurawi.krakow [@] gmail.com

Tel. 881 760 527