Odnośnie sytuacji osób zatrudnionych w galerii: "Reprezentując wolę większości pracowników jako związek zawodowy uważamy, że likwidacja placówki i sugerowana zmiana zasad realizowania zadania publicznego godzi również w prawa pracownicze. W uzasadnieniu ustawy nie pojawiła się żadna informacja na temat tego, co stanie się z 18 pracowniczkami i pracownikami Arsenału. Stabilne zatrudnienie w sektorze publicznym z dużym prawdopodobieństwem zastąpione zostanie przez „śmieciowe umowy”, często oferowane przez podmioty, w tym stowarzyszenia i fundacje, realizujące zadania z zakresu kultury w ramach ograniczonych czasowo projektów. Wielu zaangażowanych pracowników i pracowniczek naszego zakładu milcząco znosiła przez lata żenująco niskie wynagrodzenia, miasto Poznań odpowiada na to dziś niesprawiedliwą oceną ich wysiłku, planami likwidacji miejsc pracy i wyrzucenia na margines rynku pracy." Pełną treść stanowiska publikujemy poniżej.

Od wielu tygodni trwa społeczna kampania, która ma doprowadzić do powstrzymania planów urzędników miasta. Włączyły się w nią szerokie kręgi: m.in. artystów, kuratorów, akademików, studentów. Aktualności można śledzić na stronie galerii oraz Facebooku galerii. Równocześnie pracownicy merytorycznych, biurowi i techniczni powołali wspólnie komisję związku zawodowego, aby bronić miejsc pracy i interesów pracowniczych.

Zapraszamy również do obejrzenia filmu z obrad Komisji Kultury i Nauki w Poznaniu z dn. 19.09.2013 r., na której rozpatrywano kwestię tzw. reorganizacji Galerii Miejskiej Arsenał. Na Komisji miało się odbyć głosowanie radnych nad przygotowanym przez władze Poznania projektem uchwały o woli likwidacji Galerii Miejskiej Arsenał, zamiast projektu uchwały włodarze i pracownicy Galerii wymieniali argumenty na temat dalszych losów Arsenału. Magdalena Popławska, przewodnicząca utworzonego w Arsenale związku zawodowego OZZ Inicjatywa Pracownicza, wygłosiła przemówienie na temat obecnej sytuacji Arsenału oraz odniosła się do otrzymanego przez związek zawodowy projektu uchwały o woli likwidacji Galerii Miejskiej Arsenał. Kolejne spotkanie poświęcone Galerii ma odbyć się w październiku br.

Zobacz film

Komisja Zakładowa OZZ Inicjatywa Pracownicza
przy Galerii Miejskiej „Arsenał”
Stary Rynek 6, 61-772 Poznań

Do:
Robert Kaźmierczak
Dyrektor Wydziału Kultury i Dziedzictwa Urząd Miasta Poznania
Plac Kolegiacki 17, Poznań

w oparciu o art. 19 ustawy o związkach zawodowych z 1991 roku, wyrażamy swoją opinię dotyczącą projektu uchwały Rady Miasta w sprawie woli likwidacji Galerii Miejskiej „Arsenał” w Poznaniu.

Na spotkaniu 9 września 2013 roku, w którym brało udział 12 pracowników - członków Komisji Zakładowej OZZ Inicjatywa Pracownicza przy Galerii Miejskiej „Arsenał”, podjęto uchwałą stanowisko kategorycznie przeciwstawiające się woli likwidacji samorządowej instytucji kultury i zakładu pracy, jakim jest Galeria Miejska „Arsenał”.

Argumentujemy nasze stanowisko następująco:

Po pierwsze, w uzasadnieniu dokonano nieprawidłowej wykładni przepisu art. 22, ust. 1 ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej poprzez przyjęcie, że organizator może za podstawę likwidacji instytucji kultury podać zmianę formuły zarządzania jej zasobami, w tym przypadku majątkiem ruchomym i nieruchomym, nie wykazując jednocześnie braku możliwości dalszego funkcjonowania instytucji kultury w formie dotychczasowej i nie podejmując działań naprawczych.

Po drugie, organizator likwidując galerię, zakończyłoby spójną i rozwijającą się strategię kulturalną Galerii Miejskiej Arsenał w Poznaniu, która opiera się o misję i długodystansowe cele publiczne. Do kluczowych form działalności Galerii Miejskiej Arsenał należy nie tylko prezentacja sztuki współczesnej, ale również działalność edukacyjna, wydawnicza, archiwizacyjna i badawcza. Trzeba koniecznie zaznaczyć, że wszystkie działania edukacyjne, oprowadzania kuratorskie po wystawach, koncerty oraz wernisaże mają charakter niebiletowany, wstęp na nie jest wolny. Przychodzą na te spotkania mieszkańcy miasta, studenci różnych uczelni, młodzież licealna, rodziny z dziećmi, seniorzy i wielu innych odbiorców. Co więcej, wydajemy 3 razy w roku od 2010 roku (wcześniej „Gazetę Malarzy i Poetów”) magazyn o sztuce (200-300-stronicowy), „Punkt” (od 2013 roku dostępny w wersji polskiej i angielskiej) – do pobrania bezpłatnie ze strony internetowej. Magazyn cieszy się dużą popularnością w Polsce i za granicą, o czym świadczy ok. 4 tys. pobrań każdego numeru oraz liczne grono fanów internetowych. Wydawane przez galerię albumy, katalogi oraz książki sprzedajemy w przystępnych cenach we własnej księgarni i w księgarniach na terenie całego kraju. Prowadzimy działania badawcze, diagnostyczne oraz archiwum poznańskiego środowiska artystycznego. Nieoceniona jest w tym aspekcie współpraca z wieloma organizacjami zarówno z sektora publicznego, prywatnego oraz pozarządowego. To tylko fragment opisu naszych działań. Naszym zdaniem, tak szerokiej i ogólnodostępnej działalności w konsekwentny i rozwijający się w perspektywie sposób nie można prowadzić, ucinając daną działalność po 3 latach i przekazując zadanie publiczne kolejnemu podmiotowi.

Po trzecie, nie jest prawdą, że inne instytucje kultury w Poznaniu wypełniają takie same zadania, jakie stawia przed sobą Arsenał i jakie zapisane są w jego statucie. Ani Muzeum Narodowe, ani Centrum Kultury Zamek nie są instytucjami sprofilowanymi na sztukę współczesną i nie mają tego profilu ujętego w swoich statutach. W szanujących swoich mieszkańców miastach Europy istnieją nie tylko muzea czy centra szeroko pojętej kultury, ale i oddzielnie funkcjonujące galerie sztuki współczesnej finansowane przez władze publiczne. Tworzą one tożsamość kulturową miasta, są jego artystycznymi filarami.

Po czwarte, w uzasadnieniu uchwały podano dane dotyczące działania Galerii, które nie ukazują rzeczywistego stanu rzeczy. Nie do przyjęcia jest przywoływanie jedynie wybranych danych i błędne ich interpretowanie. Powtarzamy zatem, Arsenał od 2008 roku otrzymuje rocznie przynajmniej jedną dotację z MKiDN. Oprócz wymienionych w uzasadnieniu uchwały: w 2008 i 2009 roku Arsenał otrzymał dotacje z programu „sztuki wizualne”. Dodatkowo w 2009 roku z programu „infrastruktura” W 2010 roku poza dotacją z programu „edukacja kulturalna” Arsenał otrzymał dotację z programów „literatura” i „sztuki wizualne”. W 2011 roku otrzymaliśmy dotację z programu „sztuki wizualne”. W 2012 roku była to dotacja z programu „literatura”, a w 2013 roku – z programu „czasopisma”.

Nikt nigdy nie uprzedził zespołu Galerii, nie ma też takiej informacji w statucie instytucji, że pozyskiwanie dotacji będzie podstawą jej oceny i funkcjonowania. Nigdy też takie oczekiwania nie były przez Miasto zgłaszane, trudno więc teraz traktować ich niewypełnianie jako formę zaniedbania czy słabości. Poza tym prowadzący dotąd przez 15 lat galerię dyrektor zawsze był wysoko oceniany przez Miasto, otrzymywał premie i nagrody.

Po piąte na uwagę zasługuje też fakt, że organizator nie przeprowadził audytu w zakresie finansów, tj. analizy ekonomicznej, nie zdiagnozowano także problemów związanych z zarządzaniem Galerią. Co więcej, corocznie każde ze sprawozdań było przyjmowane przez organizatora bez zastrzeżeń, a wszelkie wyjaśnienia uznawane były za wyczerpujące. Wskazywanie, iż za ocenę działalności Galerii może posłużyć ranking oraz punktacja wniosków składanych o dofinansowanie (uzależnionych od wkładu własnego, który każdorazowo był zakładany na poziomie minimalnym, gdy tymczasem jego zwiększenie powodowało automatyczne podniesienie ilości uzyskanych punktów) nie stanowi w naszym przekonaniu przejrzystej i profesjonalnie dokonanej diagnozy funkcjonowania Galerii. Pozyskiwanie środków finansowych w oparciu o umowy najmu i wykorzystywanie na ten cel zasobów lokalowych Galerii stanowi natomiast doskonały dowód na prawidłowe zarządzanie posiadanymi zasobami. Warto przypomnieć, że Galeria Arsenał jako jedna z 4 poznańskich instytucji kultury prowadzonych przez samorząd uzyskała pozytywny bilans finansowy za rok 2012 (na 15 samorządowych instytucji kultury w Poznaniu). Niska sprzedaż biletów została porównana do wyników podmiotów o innym profilu będących instytucjami kultury w Poznaniu i w pewnym zakresie mających inną grupę potencjalnych odbiorców. Chcąc dokonać rzetelnej analizy, porównanie takie można przeprowadzić biorąc do badania i za punkt odniesienia podmioty o podobnym zakresie działalności i podobnej grupie odbiorców, co w tym przypadku nie miało miejsca.

Po szóste, posługiwanie się subiektywnym rankingiem „Polityki”, tworzonym przez jednego człowieka – Piotra Sarzyńskiego (który to ranking w 2013 roku nie oddzielał galerii prywatnych od publicznych i został już wielokrotnie publicznie skrytykowany) nie jest miarodajną oceną działań galerii.

Po siódme, frekwencja jest dla Arsenału bardzo ważna, ale nie jest ona równoznaczna z liczbą sprzedanych biletów. Zupełnie nieprawdziwe jest twierdzenie, że „liczby te potwierdzają tezę o hermetyczności galerii i nieumiejętności zainteresowania jej propozycjami odbiorców spoza wąskiego grona specjalistów” – organizator nie ma żadnych danych, że bilety kupowane były jedynie przez „specjalistów”. Liczne ogólnodostępne wydarzenia w Arsenale nie świadczą o jego hermetyczności, wręcz odwrotnie świadczą o otwartym programie działania. Nie można mówić o hermetyczności galerii, jeśli nie bada się jej sposobów funkcjonowania i nie porównuje się jej rezultatów z innymi instytucjami o podobnym profilu i poziomie działalności. Warto także podkreślić, że liczba widzów w Galerii Arsenał to ponad 1/3 widzów przychodzących do galerii sztuki w powiecie poznańskim (dane GUS), przy czym podmiotów tego rodzaju w tym powiecie istnieje osiem. Ponadto nie bierze się pod uwagę generalnej frekwencji w galeriach, wyrażającej zainteresowanie Polaków sztuką. Do galerii chodzi około 4% Polaków, a tylko 1% bywa tam częściej niż raz w roku (źródło: Diagnoza społeczna 2011). Nie można więc galerii karać za wieloletnie zaniedbania w niedopełnianiu przez państwo obowiązków związanych z edukacją kulturalną i artystyczną, nieobecność tych form edukacji w szkołach, utrudnianie przez prawo współpracy pomiędzy instytucjami kultury i tymi o charakterze edukacyjnym.

Po ósme, likwidacja tej instytucji kultury to zanegowanie i zignorowanie głosu środowiska kulturalnego Poznania i Polski. Organizator Galerii Miejskiej Arsenał nie jest jej właścicielem, galeria należy do obywateli, których głos organizator próbuje zbagatelizować. Ponad 1600 osób podpisało się pod petycją przeciwko likwidacji tej instytucji. Pojawiły się też liczne głosy autorytetów ze świata kultury, sztuki, nauki. W obronie galerii stanęły liczne organizacje, instytucje kultury, stowarzyszenia, galerie. Tych głosów nie można bagatelizować!

Co szczególnie ważne – niemożność pozytywnego zaopiniowania projektu uchwały jest także spowodowana błędną interpretacją pojęcia „szczególnie uzasadnionych przypadków” likwidacji instytucji kultury, zaprezentowaną w uzasadnieniu uchwały. Przyjęcie prawidłowego znaczenia powyżej wskazanego pojęcia jest niezwykle istotne przy ocenie aktu likwidacji instytucji kultury. Likwidacja instytucji kultury, stanowiącej samodzielną jednostkę organizacyjną, mogącą funkcjonować w obrocie prawnym jest aktem wyjątkowym, o charakterze zewnętrznym, dokonywanym przez organizatora. Jest także likwidacją zakładu pracy ze wszystkimi konsekwencjami dla zatrudnionych w Galerii pracowników.

Decydując się na tak radykalny akt organizator winien wykazać fakt zaistnienia przesłanki „szczególnie uzasadnionego przypadku”. Z ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej jasno wynika, że regułą jest, iż instytucje kultury powoływane są na czas nieokreślony, mają realizować zadanie upowszechniania kultury dla członków społeczeństwa, których to prawo do dostępu do dóbr kultury zostało zagwarantowane w przepisie art. 62 Konstytucji. Wyjątkiem likwidacji instytucji kultury jest przypadek rozwiązania instytucji kultury, która zrealizowała już swój cel statutowy (np. instytucja kultury „szczecin 2016”, której celem było wygranie konkursu dla Szczecina na Europejską stolicę Kultury). Dlatego też likwidację instytucji kultury należy postrzegać jako zdarzenie wyjątkowe, które winno dotyczyć instytucji, które nie są w stanie dalej w dotychczasowy sposób funkcjonować.

W ustawie nieprzypadkowo posłużono się zwrotami szacunkowymi. Nie ulega wątpliwości, iż kwalifikowanie poprzez szacowanie, czy dany przypadek jest „szczególnie uzasadniony” stanowi trudne zadanie dla podmiotu interpretującego przepisy prawa. Pojęcie to należy analizować przez pryzmat założenia o racjonalności prawodawcy, który zakłada nie tylko pełną znajomość prawa ustawodawcy oraz znajomość regulowanej problematyki (tutaj polityki kulturalnej realizowanej także poprzez zmiany prawa1), lecz także określone założenia aksjologiczne towarzyszące konstruowaniu danego aktu prawnego. Powołując stanowisko zaprezentowane w wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego2, jedynie „zdarzenia i sytuacje wyjątkowe, nadzwyczajne, które uniemożliwiają dalsze funkcjonowanie instytucji kultury” mogą zostać zakwalifikowane jako „szczególnie uzasadnione przypadki”, których to wystąpienie nie zostało wiarygodnie wykazane w działalności Galerii w uzasadnieniu. „Szczególnie uzasadniony przypadek” powinien być zakwalifikowany w oparciu o ocenę dokonaną w sposób obiektywny i zgodny z hierarchią wartości idealnego prawodawcy. Uzasadniony przypadek winien oznaczać sytuację, w której nie może dalej istnieć instytucja kultury, a nie stanowić narzędzie do realizacji założonych przez organizatora celów w postaci wprowadzania nowej formuły zarządzania. Wykazany w uchwale zamiar kontynuowania prezentacji sztuki współczesnej w nowej formule, tak jak wskazano nieprzewidziany przez ustawodawcę, nie może prowadzić do przyjęcia zbyt szerokiej i wykraczającej poza zasady dekodowania tekstów prawnych, a przez to niemożliwej do przyjęcia w tym stanie prawnym wykładni przepisu art. 22 ust. 1 ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej.

Przenosząc problem interpretacji wyrażenia „szczególnie uzasadnionych wypadków” na grunt całej ustawy należy powołać przepis art. 22 ust. 2 ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej stanowiący, że likwidacja instytucji kultury może nastąpić w przypadku braku środków finansowych, przy czym zgodnie z orzecznictwem należy przyjąć, iż dotyczy to całkowitego braku środków i braku rokowań na ich pozyskanie. Tym samym należy uznać, że likwidacja instytucji kultury powinna nastąpić, w sytuacji, gdy nie jest możliwe dalsze jej funkcjonowanie. Z tak przyjętego podejścia do funkcjonowania instytucji kultury można wywodzić, że organizator zanim podejmie taką decyzję winien podjąć środki naprawcze oraz dokonać wszechstronnej analizy sytuacji podmiotu.

W naszym przekonaniu nie zrealizowano przesłanki wykazania w uzasadnieniu uchwały zaistnienia „szczególnie uzasadnionego przypadku”. Prowadząc politykę kulturalną jednostka samorządu terytorialnego nie może przekraczać pewnych ram wytyczonych przez ustawodawcę. W zakresie realizowania działalności kulturalnej ustawodawca wprowadził usprawnienie w funkcjonowaniu instytucji kultury poprzez kadencyjność, a co za tym idzie możliwość terminowej weryfikacji efektywności powoływanych dyrektorów oraz powołanie zarządcy instytucji kultury. W uzasadnieniu projektu nowelizacji3 podano, iż przepis art. 15 a ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej w swym nowym brzmieniu zawiera rozwiązanie „dla budowania rzeczywistego partnerstwa publiczno-prywatnego w sektorze kultury”. Z zarządcą instytucji kultury jest podpisywana umowa, która w sposób przejrzysty ma uregulować relację pomiędzy organizatorem o podmiotem wybranym w trybie ustawy Prawo zamówień publicznych. Stąd też takie rozwiązanie po ewentualnym odrzuceniu powołania na czas określony nowego dyrektora Galerii należałoby rozważyć w pierwszej kolejności, jeśli chodzi o wprowadzanie nowego modelu zarządzania instytucją kultury. W uzasadnieniu do uchwały nie wykazano w sposób wyczerpujący, dlaczego organizator rezygnuje z zaproponowanego, czy wręcz promowanego przez ustawodawcę nowego modelu zarządzania instytucją kultury, który jest przejawem akcentowanego w uchwale partnerstwa publiczno-prywatnego.

Reprezentując wolę większości pracowników jako związek zawodowy uważamy, że likwidacja placówki i sugerowana zmiana zasad realizowania zadania publicznego godzi również w prawa pracownicze. W uzasadnieniu ustawy nie pojawiła się żadna informacja na temat tego, co stanie się z 18 pracowniczkami i pracownikami Arsenału. Stabilne zatrudnienie w sektorze publicznym z dużym prawdopodobieństwem zastąpione zostanie przez „śmieciowe umowy”, często oferowane przez podmioty, w tym stowarzyszenia i fundacje, realizujące zadania z zakresu kultury w ramach ograniczonych czasowo projektów. Wielu zaangażowanych pracowników i pracowniczek naszego zakładu milcząco znosiła przez lata żenująco niskie wynagrodzenia, miasto Poznań odpowiada na to dziś niesprawiedliwą oceną ich wysiłku, planami likwidacji miejsc pracy i wyrzucenia na margines rynku pracy.

Podsumowując, zaprezentowanej w uzasadnieniu do uchwały zmianie koncepcji realizacji zadania z zakresu kultury przez organizatora nie sposób przypisać przymiotu szczególnie uzasadnionego przypadku. Wraz z licznymi, wcześniej omawianymi argumentami, sprawia to, że projekt uchwały w zaproponowanym brzmieniu opiniujemy zdecydowanie negatywnie.

Z poważaniem,

Magdalena Popławska

Do wiadomości:
Grzegorz Ganowicz – Przewodniczący Rady Miasta Poznania
Prof. Antoni Szczuciński – Przewodniczący Komisji Kultury i Nauki


1 Por. rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej oraz niektórych innych ustaw. Uzasadnienie do projektu, druk 3786.

2 Wyrok NSA z dnia 29 lutego 2013 r., sygn. akt II OSK 45/12.

3 Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej oraz niektórych innych ustaw. Uzasadnienie do projektu, druk 3786, s. 12.