Chcielibyśmy także, aby w szerszej perspektywie tekst ten stanowił wkład naszej Komisji w dyskusję na temat roli związków zawodowych w kulturze. Jest to o tyle ważne, że ze względu na specyfikę tego silnie upolitycznionego sektora, działanie związków zawodowych w kulturze często sprowadza się do roli obrońców/czyń dyrektorka/ki albo przeciwników/czek dyrektora/ki, co naszym zdaniem stanowi zaprzeczenie idei ruchu związkowego jako takiego.

2019

Początkowo, negocjacje płacowe w 2019 r. wydawały się łatwym zadaniem. W tym czasie uległy zwiększeniu dotacje podmiotowe dla instytucji, dla których organizatorem i współorganizatorem jest Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego na mocy porozumienia zawartego pomiędzy Krajową Sekcją Muzeów i Instytucji Ochrony Zabytków NSZZ „Solidarność” oraz MKiDN. Jednocześnie, nowelizacja ustawy o związkach zawodowych nałożyła od 1 stycznia 2019 na pracodawcę obowiązek uzgodnienia zasad podziału środków na wynagrodzenia z zakładową organizacją związkową lub wspólną reprezentacją zakładowych organizacji związkowych działających w danej jednostce sfery budżetowej (art. 27 ust. 3).

Jak wiadomo, dodatkowe środki można jednak podzielić na wiele różnych sposobów. Dlatego już tydzień po informacji o zawarciu wyżej wspomnianego porozumienia (8 października 2019) wspólnie z innymi warszawskimi komisjami Inicjatywy Pracowniczej z branży kultury wydaliśmy stanowisko apelując do podstawowych jednostek organizacji związkowych o prowadzenie negocjacji z pracodawcą z uwzględnieniem interesów pracownic i pracowników najgorzej uposażonych [1].

W ramach przygotowań do negocjacji wystąpiliśmy do pracodawcy z prośbą o podanie następujących informacji niezbędnych do prowadzenia działalności związkowej:
- liczby osób zatrudnionych w Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie wg stanu na dzień 30 września 2019,
- przeciętnego przychodu brutto ze stosunku pracy (bez świadczeń socjalnych) wg stanu na dzień 30 września 2019,
- mediany przychodów brutto ze stosunku pracy (bez świadczeń socjalnych) wg stanu na dzień 30 września 2019,
- liczby osób z przychodem brutto ze stosunku pracy poniżej mediany wg stanu na dzień 30 września 2019,
- liczby osób świadczących pracę z przychodem brutto ze stosunku pracy poniżej kwoty 5600 zł brutto wg stanu na dzień 30 września 2019.

Jednocześnie przedstawiciel naszej Komisji brał udział w pracach nad raportem „Pełna kultura – puste konta” dotyczącym poziomu płac i warunków zatrudnienia w warszawskich publicznych instytucjach kultury [2], a doświadczenie to okazało się kluczowe dla przebiegu negocjacji.

Na poprzedzającym spotkanie z przedstawicielami/kami pracodawcy zebraniu Komisji uzgodniliśmy, co następuje:

1. Zdajemy sobie sprawę, że na tle innych publicznych instytucji kultury w Warszawie zarobki w Muzeum są relatywnie dobre (mediana wynosiła wówczas 6 370,00 zł);
2. Pomimo to aż 18 z 43 (ok. 42%) pracowników i pracownic etatowych z wyłączeniem działu inwestycji3 zarabiało poniżej godnej płacy w Warszawie, która w raporcie „Pełna kultura – puste konta” została ustalona na poziomie 5600 zł brutto [4];
3. W takiej sytuacji będziemy postulować wykorzystanie przyznanej przez MKiDN puli (251 537 zł) w pierwszym kroku w celu wyrównania wynagrodzeń dla osób zarabiających poniżej 5600 zł brutto (godna płaca w Warszawie) do wskazanej kwoty, w drugim kroku podział pozostałych środków po równo dla reszty osób.

Negocjacje z przedstawicielami/kami pracodawcy (pełnomocnik ds. Strategii instytucji, specjalista ds. HR, obsługa prawna) odbyły się na spotkaniach 30 października oraz 8 listopada 2019. Jednocześnie przedstawiciele/ki Komisji (przewodniczący oraz skarbniczka zawiązku) pozostawali w kontakcie z członkami i członkiniami zakładowej organizacji na bieżąco raportując przebieg negocjacji i konsultując omawiane rozwiązania za pośrednictwem poczty elektronicznej. W trakcie rozmów zarysowały się 3 główne osie sporu:

1. Transparentność
- związek przypominał, że w 2018 roku dotacja MKiDN na podwyżki w wysokości 101 000 zł została rozdysponowana pomiędzy 9 pracowników/ce w różnych kwotach (300-1000 zł miesięcznie) i nie zostało to zakomunikowane, ani uzasadnione zespołowi Muzeum;
- pracodawca kontrargumentował, że ubiegłoroczny podział został dokonany z uwzględnieniem potrzeb pracodawcy, pracowników oraz obowiązującym ówcześnie stanem prawnym.

2. Inkluzywność
- związek postulował, aby podwyżkami objąć wszystkie uprawnione do tego osoby;
- pracodawca najpierw postulował wykluczenie z podwyżek 5 osób, potem 1 osoby, argumentując to polityką kadrową.

3. Progresywność
- związek odwoływał się do potrzeb materialnych pracowników i pracownic najgorzej uposażonych (poniżej 5600 zł brutto) oraz rosnących kosztów życia w stolicy (tu niezwykle pomocny okazał się wydrukowany raport „Pełna kultura – puste konta”);
- pracodawca choć dostrzegał potrzebę wzrostu wynagrodzeń dla zdefiniowanej przez związek grupy, jednocześnie obstawał przy konieczności tworzenia wysokopłatnych i atrakcyjnych na rynku stanowisk dla specjalistów/ek.

Z negocjacji powstały protokoły podpisane przez obie strony, a zakończyło je porozumienie osiągnięte 18 listopada 2019 roku, skutkujące zmianą regulaminu wynagradzania. W efekcie podwyżki objęły wszystkie zatrudnione na podstawie stosunku o pracę osoby, a największy transfer środków nastąpił do grupy docelowej związku (osób zarabiających poniżej 5600 zł brutto), w której wynagrodzenia wzrosły do kwoty 5500 zł brutto (z wyjątkiem jednej osoby będącej wówczas na okresie próbnym oraz stanowisk w działach realizacji i obsługi publiczności [5]). Komisja większością głosów poparła takie rozwiązanie, uznając je za częściowy sukces i doceniając otwartość pracodawcy na zgłaszane przez związek postulaty. Pensje wzrosły od grudnia, a dodatkowo wypłacone zostało wówczas wyrównanie za cały 2019 rok.

2020

Ponieważ w trakcie negocjacji w 2019 roku otrzymaliśmy za pośrednictwem pracodawcy wiadomość od MKiDN o zwiększeniu dotacji podmiotowej z tytułu podwyżek wynagrodzeń wraz z pochodnymi na 2020 rok (515 tys. zł), to uzgodniliśmy z Muzeum, że utrzymamy wynegocjowane w 2019 roku płace, a w następnym roku spotkamy się, aby omówić podział pozostałych środków na podwyżki. W związku z powyższym już w lutym 2020 roku skierowaliśmy do pracodawcy pismo z zapytaniem dotyczącym różnicy wynikającej z utrzymania wynegocjowanego poziomu płac, a wyższą kwotą dotacji.

Po otrzymaniu odpowiedzi, a także sugestii pracodawcy, aby pozostałą kwotę przeznaczyć na nowopowstałe etaty, a nie dalszy wzrost wynagrodzeń, zwróciliśmy się do grupy prawnej OZZ „Inicjatywa Pracownicza” z zapytaniem, czy takie wykorzystanie środków jest zgodne z prawem. Grupa prawna, choć zasygnalizowała, że dotacja podmiotowa pozostawia pewną dowolność, to potwierdziła też naszą interpretację pisma z MKiDN, w którym przeznaczenie zwiększenia dotacji („podwyżki wynagrodzeń wraz z pochodnymi”) zostało jasno zdefiniowane. Jako Komisja Zakładowa postanowiliśmy więc większością głosów, że będziemy postulować, aby pozostałe środki (po ubiegłorocznym wzroście wynagrodzeń dla osób najgorzej uposażonych) przeznaczyć każdemu/ej po równo. Ze względu na pandemię, która w marcu doprowadziła do zamknięcia instytucji kultury, rozmowy zostały jednak odłożone w czasie.

Do negocjacji powróciliśmy w październiku 2020 roku. Tym razem zadanie okazało się o tyle trudniejsze, że na przełomie roku powstał w Muzeum nowy związek NSZZ „Solidarność”, a więc do naszych postulatów musieliśmy przekonać także drugą organizację związkową (w przypadku braku wspólnego stanowiska działających w zakładzie organizacji związkowych pracodawca może podjąć decyzję samodzielnie). W tej sytuacji i w warunkach drugiej fali pandemii zorganizowaliśmy spotkanie online z komisją NSZZ „Solidarność”, aby wypracować wspólne stanowisko oraz poprosiliśmy dyrekcję o aktualizację pozostałej kwoty na podwyżki w 2020 roku i wskazanie terminu spotkania w sprawie jej podziału.

Choć na spotkaniu między komisjami Inicjatywy Pracowniczej oraz Solidarności w Muzeum udało się dość szybko wypracować wspólne stanowisko, to spotkanie z przedstawicielami/kami pracodawcy oraz „S” przebiegało już w sposób mniej przewidywalny. Po pierwsze dlatego, że pozostała kwota na podwyżki okazała się mniejsza niż w lutym/marcu, co wynikało z nieuwzględnienia pochodnych od wynagrodzenia, w tym dodatków stażowych, we wcześniejszej prognozie. Po drugie dlatego, że w międzyczasie Muzeum otrzymało pismo z MKiDN o zamrożeniu dotacji podmiotowej na 2021, co wykluczało dalszy, trwały wzrost wynagrodzeń. Dodatkowo pracodawca motywowany stratami finansowymi wynikającymi z kilkumiesięcznego lockdownu upierał się, aby pozostałe środki na podwyżki (60 467,00 zł) wykorzystać na pokrycie nowopowstałych w 2021 roku etatów argumentując, że jest to realizacja jednego z postulatów naszego związku, jakim jest przekształcenie umów zlecenie w umowy o pracę. Argument ten odrzuciliśmy, jako że zgłaszane przez nas potrzeby dotyczące umów o pracę dotyczyły stanowisk w działach edukacji, obsługi publiczności, recepcji, czy realizacji, a nie menedżerów lub dalszego rozrostu administracji i komunikacji – a więc tych stanowisk, które zmarły w ubiegłym roku wybitny antropolog David Graeber określał jako prace bez sensu (czasem tłumaczone też jako „bzduroprace”) [6].

Podsumowując, tym razem główna oś sporu dotyczyła odpowiedzi na pytanie: kto zapłaci za kryzys? Stanowiska stron wyglądały następująco:
- pracodawca wskazywał na zamrożenie budżetu na 2021 rok oraz na dodatkowe koszty związane z pandemią, choć jednocześnie informował o otrzymaniu rekompensaty finansowej od MKiDN w wysokości 1,5 mln zł i przesunięciu tych środków niemal w całości na pokrycie przyszłorocznego planu wystawienniczego;
- nasza komisja wskazywała na koszty ponoszone przez pracowników i pracownice związane z niemal rokiem pracy zdalnej (wyższe rachunki za prąd, Internet, czy konieczność zakupu mebli biurowych) i konieczność uregulowania tej kwestii.

Choć komisja NSZZ „Solidarność” zaczęła się wahać, gdy pracodawca podniósł argument moralny („czy jest moralne skonsumować te pieniądze na jednorazowy bonus dla pracowników/ic w obliczu kryzysu?”) i gotowa była do targu (50% na wynagrodzenia/50% na nowopowstałe etaty), to przypominając o tym skąd pochodzą pieniądze, które chcemy dzielić oraz o jedności ruchu związkowego, udało się uzgodnić następujący ich podział: wszyscy pracownicy i pracownice etatowe otrzymają jednorazową wypłatę w wysokości 600-700 zł brutto jako dodatek do grudniowej pensji w ramach rekompensaty za niemal rok pracy zdalnej.

Wypłaty nastąpiły w grudniu (558,90 zł netto), a dodatkowo członkowie i członkinie Komisji Zakładowej OZZ Inicjatywy Pracowniczej przy Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie zdecydowali się także rozdystrybuować pieniądze miedzy sobą (przekazując po 60 zł każdy/a), tak aby również członkowie i członkinie związku zatrudnieni/e na umowach zlecenie otrzymały wyrównanie za pracę zdalną.

To jest walka klas!

W ramach podsumowania chcielibyśmy się zwrócić do naszych kolegów i koleżanek, pracowników i pracownic kultury: Nie jesteśmy i nigdy nie byliśmy klasą średnią. Jesteśmy „pracującymi biednymi”, podobnie jak nasi koledzy i koleżanki z całego sektora publicznego. Za naszą ciężką (i często niewidoczną) pracę, z której zyski czerpie „trzecia strona”, nie stać nas na egzotyczne wakacje, najnowsze samochody, czy inne nachalnie reklamowane w wielkomiejsko-korporacyjnych mediach towary. Nie stać nas przede wszystkim na kupno jednopokojowego mieszkania w mieście, w którym pracujemy, czy zdrową i nieprzetworzoną żywność, a więc na zaspokojenie naszych podstawowych potrzeb. Dlaczego mielibyśmy nie oczekiwać od życia czegoś więcej?

Będziemy stawiać opór tam, gdzie zarządzanie „kryzysem” sprowadza się do neoliberalnej logiki zaciskania pasa przez pracowników i pracownice oraz tam, gdzie merytokracja i kultura menedżerska, starają nam się wmówić, że potrzebujemy kolejnych („atrakcyjnych na rynku”) miejsc pracy dla ekspertów i ekspertek, a nasza praca (niezbędna dla codziennego funkcjonowania instytucji) może być wykonywana na umowach śmieciowych lub outsourcowana do podmiotów zewnętrznych.

 Paweł Nowożycki, Jolanta Woch / KZ OZZ „Inicjatywa Pracownicza” przy Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie

Przypisy:

[1] Pełna treść stanowiska dostępna jest na stronie OZZ „Inicjatywa Pracownicza”, URL: https://www.ozzip.pl/informacje/mazowieckie/item/2525-stanowisko-warszawskich-komisji-kultury-ip-ws-porozumienia-placowego-solidarnosci-i-mkidn
[2] Raport w wersji cyfrowej dostępny jest do pobrania ze strony OZZ „Inicjatywa Pracownicza”, URL: https://www.ozzip.pl/dla-mediow/item/2555-publikacja-raportu-pelna-kultura-puste-konta
[3] Dział inwestycji, który odpowiada za nowy budynek Muzeum, jest finansowany przez M.st. Warszawa, a nie MKiDN i podwyżki nie obejmowały jego pracowników oraz pracownic.
[4] Godna płaca w Warszawie została wyliczona przez osoby pracujące nad raportem w oparciu o zestawienie uśrednionych kosztów życia w stolicy dla zdrowego/ej singla/ielki na podstawie takich parametrów jak: wynajem mieszkania, media, wyżywienie, chemia, podstawowa higiena i pielęgnacja, bilet 30-dniowy na komunikację miejską, internet, telefon, odzież/12 miesięcy, 14-dniowe wakacje w Polsce/12 miesięcy, rozrywka i rekreacja; zob. „Pełna kultura – puste konta”, OZZIP, Warszawa 2019, s. 8.
[5] Mimo wszystko podwyżki na tych stanowiskach wyniosły 500-700 zł brutto.
[6] Zob. David Graeber, „Praca bez sensu. Teoria”, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2019 r.